Vergeten Europese geschiedenis: Zuid-Tirol

In 1915 verklaarde de Italiaanse koning de oorlog aan het keizerrijk Duitsland en de Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie. Met name de Oostenrijkers voelden zich verraden en vreesden dat het Italiaanse leger binnen 7 dagen voor de poorten van Wenen zou staan. Hun krijgsmacht was vooral in het Oosten actief in de oorlog tegen het Rusland van tsaar Nicolaas II. Het Italiaanse leger veroverde een gedeelte van Zuid-Tirol, dat toen Oostenrijks (Duitssprekend) was, maar ondanks zware verliezen wisten de Oostenrijkse “Kaiserjaeger”, de Italianen tot staan te brengen. In de Dolomieten, ten noor-den van Cortina d'Ampezzo, ontstond een veldslag op meer dan 2000 meter hoogte. Toen de stellingen geconsolideerd waren, ontstond een zg. “Minen-kampf”, waarbij men probeerde om elkaars stellingen met tunnels te onder-mijnen en op te blazen. Scherpschutters, van beide zijden, waren voortdurend actief, waardoor de oorlogshandelingen zich naar de nacht verplaatstten. De bergen dreunden op hun grondvesten. Dit gevecht, dat zich tot 1918 voort-sleepte, heeft tienduizenden levens gekost. Kanonnen werden uit elkaar ge-haald en naar de bergtoppen versleept. Een granaat alleen al woog 50 kilo, het maximum wat een mens op die hoogte kan dragen. Op grote hoogte heeft een soldaat meer verzorging en eten nodig. Ook brandstof is van levensbelang. Dit hield in, dat dagelijks, achter de frontlinies, honderden manschappen bezig waren om hun kameraden in de voorste linies te bevoorraden. Toen duidelijk werd, dat aan de oppervlakte geen voortgang te bereiken was, ging men ondergronds. De Oostenrijkers lukte het om, op kerstavond, met 300 kilo dynamiet een bergtop op te blazen. Resultaat: een verpletterde Italiaanse barak, geen doden. De Italianen sloegen terug, door een tunnel te graven, die een hoogteverschil van maar liefst 400 meter overbrugde. Een kamer werd uitgehakt, die precies onder de Oostenrijkse stelling uitkwam. De Italianen gebruikten meer dan 3000 kilo dynamiet. Aan weerszijden kon men in de gangen de vijand horen naderen. De Italiaanse tunnel werd zo uitgehakt, dat alle kracht naar boven werd gericht. Ondank alle inspanningen was het militaire effect nihil.

Het Duits-Oostenrijkse leger brak ten noorden van Triest door en het Italiaanse leger werd opgerold. 260.000 Italianen werden krijgsgevangen gemaakt. Het front in de Dolomieten werd in razend tempo afgebouwd om omsingeling te voorkomen. Zuid-Tirol was bevrijd. Echter niet voor lang. Aan het westelijke front was Duitsland niet meer tot actieve oorlogvoering in staat. Een katastrofale nederlaag dreigde. Inziend dat de zaak verloren was, werd een wapenstilstand gesloten. Het Duitse keizerrijk moest plaatsmaken voor een republiek en het Oostenrijkse keizerrijk viel uit elkaar. Italie, dat bij het kamp van de overwinnaars hoorde, bezette Zuid-Tirol tot aan de Brennerpas.

De Amerikaanse president Woodrow Wilson was een groot voorstander van zelfbeschikking. Maar Italie eiste compensatie en kreeg die. Zuid-Tirol werd een Italiaanse provincie. De Tirolers spraken vrijwel uitsluitend Duits. Toch werd Italiaans de voertaal voor ambtenaren, juristen en de rechterlijke macht. Een Duitse pers werd verboden, net als kulturele manifestaties. Op school werd uitsluitend Itasliaans onderwezen. Toen in 1922 Mussolini aan de macht kwam, werd dit proces van “Italianisering” nog sterker. Duitse dokters en onderwijzers werden vervangen en grote groepen Italianen migreerden naar Zuid-Tirol en kregen daar een voorkeursbehandeling. De Zuid-Tirolers voelden zich een gevangene in eigen land. Fascistische knokploegen regeerden de straten. Als een vorm van verzet ontstonden “Katakombenschulen”. Een verwijzing naar de vroegste christenen. Deze geheime scholen waren streng verboden en werden dan ook door de carrabinieri op de huid gezeten.

In Zuid-Tirol werd de hoop gevestigd op een andere fascist, Adolf Hitler. Deze was echter niet van plan om na Saarland en Oostenrijk Tirol “heim ins Reich” te brengen. Daarvoor had hij Mussolini te hard nodig. Tijdens zijn bezoek aan Mussolini in 1938 wordt Adolf Hitler in Zuid-Tirol bejubeld. De hoop leeft nog steeds, dat het gebied opnieuw Oostenrijks zou worden. Het verdrag, dat de beide dictators, sluiten is een compromis. De Zuid-Tirolers, die dat willen, kunnen naar Duitsland migreren, maar de provincie Alto Aldige blijft Italiaans. Deze “Option” splijt de bevolking. Toch zal 86% kiezen voor vertrek. Uitein-delijk zullen 75.000 inwoners vrijwillig het land verlaten. Hen waren gouden bergen beloofd. De operatie stond onder leiding van Heinrich Himmler. Elke boer zou een grotere boerderij terugkrijgen op nog vruchtbaarder grond, dan in de oude “Heimat”. Het probleem was, dat deze gebieden nog veroverd moeten worden. Himmler overwoog de Poolse Tatra, Bourgondie en de Krim. Geen van deze gebieden is langdurig in Duitse handen geweest. In 1943 trok Italie zich uit de oorlog terug en schaarde zich aan de zijde van de Geallieerden. Mussolini werd gevangen genomen. De Duitsers namen bezit van Zuid-Tirol. Eindelijk was aan de wens van de bewoners voldaan. Maar de bezet-ting bracht ook de SS en de Gestapo. De mannen werden ingelijfd in de “Wehrmacht” en een al lang verloren oorlog ingestuurd. Na de oorlog kwamen veel Tirolers terug. Ook dit gaf grote spanningen onder de bevolking. Maar Zuid-Tirol bleef Italiaans en de “Italianisering” ging door. Eind vijftiger jaren werd een verzetsbeweging gesticht (“Widerstandsausschutz”), die zelfs populair werd onder de bevolking door het opblazen van fascistische beelden en monumenten. Zuid-Tirol veranderde in een bezet gebied. Binnen de ver-zetsbeweging werd aangedrongen op grotere aanslagen. De filosofie, dat er geen doden mochten vallen, moest worden verlaten. Uiteindeliijk hield men vast aan dit principe. Maar er moest wel iets groots gebeuren. Dat gebeurde in het begin van de jaren zestig.In de Dolomieten werd veel electriciteitopgewekt, die naar de rest van Italie werd getran-sporteerd. De “Widerstandsausschutz” blies op een kerkelijke feestdag, juni 1961, een groot aantal electriciteits-masten op. De schok was groot, ook bij de Italianen. Tijdens het proces lukte het de opgepakte leden hun politieke boodschap naar buiten te brengen. De gevangenisstraffen waren uiteindelijk zodanig, dat ze met het voorarrest waren uitgezeten. Ze werden als overwin-naars binnengehaald. In de tussentijd was er een 2e generatie separatisten opgestaan, die bomaanslagen op politie en militairen niet uit de weg ging. Uiteindelijk zouden er ruim twintig slachtoffers vallen. De boodschap van het massaproces in Milaan was echter duidelijk. De op papier toegekende vorm van autonomie moest recht worden gedaan. De maatschappelijke en culturele identiteit van de Duitssprekenden moest worden gewaarborgd. Uit geheime fondsen financierde Duitsland al geruime tijd activiteiten op die gebieden. De eerste jaren na de oorlog waren hard. Ook hier moest huis en haard weer worden opgebouwd en een nieuwe samenleving gevormd. Het toerisme bracht veel welvaart en voorkwam marginalisering van de Duitse historie. Maar nog steeds zal de meerderheid van de Zuid-Tirolers, mocht hun die vraag worden gesteld, kiezen voor aansluiting bij Oostenrijk en Oost-Tirol.